“Đột quỵ trẻ hóa” mô tả đột quỵ xảy ra ở người trẻ (thường 18–49 tuổi). Nhiều phân tích cho thấy nhóm này chiếm khoảng 10–15% tổng ca đột quỵ và có xu hướng tăng. Bài viết tóm tắt nguyên nhân thường gặp, dấu hiệu cảnh báo và phòng ngừa dựa trên hướng dẫn của American Heart Association/American Stroke Association (AHA/ASA), European Stroke Organisation (ESO), European Society of Hypertension (ESH) và ACC/AHA.
Vì sao “đột quỵ trẻ hóa”?
• Yếu tố nguy cơ “truyền thống” xuất hiện sớm: tăng huyết áp, rối loạn lipid (mỡ máu), tiền đái tháo đường/đái tháo đường, béo phì, hút thuốc, ít vận động, ngưng thở khi ngủ (OSA).
• Nguyên nhân đặc thù ở người trẻ: bóc tách động mạch cảnh/đốt sống, lỗ bầu dục còn (PFO) gây thuyên tắc nghịch dòng, rối loạn đông máu di truyền/miễn dịch, lạm dụng chất kích thích; ở phụ nữ: thuốc tránh thai chứa estrogen, thai kỳ/hậu sản, migraine có aura.
Nguyên nhân chính theo bằng chứng
1) Bóc tách động mạch cảnh/đốt sống (cervical artery dissection)
Một trong những nguyên nhân hàng đầu của đột quỵ thiếu máu não ở người trẻ. Khởi phát sau chấn thương, tập nặng, ho/hắt hơi mạnh. Gợi ý: Đau cổ/đầu một bên, đau quanh mắt/hội chứng Horner nhẹ kèm triệu chứng thần kinh khu trú.
2) Thuyên tắc nghịch dòng qua còn lỗ bầu dục (PFO)
Ở người 18–60 tuổi bị đột quỵ thiếu máu não không tìm thấy nguyên nhân khác, PFO là cơ chế khá thường gặp: huyết khối từ hệ tĩnh mạch đi “tắt” qua PFO vào tuần hoàn não. Khuyến cáo SCAI 2022 và các tổng quan cập nhật, cùng thực hành AAN 2020/2023, ủng hộ cân nhắc đóng PFO sau khi loại trừ nguyên nhân khác.
3) Nguồn tắc từ tim & rối loạn nhịp “kịch phát”
Rung nhĩ kịch phát, bệnh cơ tim, viêm nội tâm mạc, huyết khối buồng tim… có thể gây tắc mạch não ở người trẻ. AHA/ASA 2021 nhấn mạnh lộ trình tìm nguyên nhân hệ thống: điện tim, Holter kéo dài, siêu âm tim (kèm bubble test khi nghi PFO).
4) Rối loạn đông máu/tăng đông (di truyền hoặc mắc phải)
Hội chứng kháng phospholipid, thiếu protein C/S, antithrombin, tăng homocystein… có thể liên quan đột quỵ ở người trẻ. Chỉ định xét nghiệm nên có chọn lọc theo bối cảnh lâm sàng, tránh tầm soát tràn lan (AHA/ASA 2021).
5) Yếu tố chuyển hóa – lối sống xuất hiện sớm
Tăng huyết áp, rối loạn lipid, đái tháo đường, béo phì, hút thuốc, ít vận động, hội chứng ngưng thở khi ngủ OSA, stress, thiếu ngủ đều gia tăng nguy cơ. ESH 2023/ACC khuyến nghị mục tiêu huyết áp <130/80 mmHg ở nhóm nguy cơ cao; ACC/AHA 2019 nhấn mạnh lối sống Địa Trung Hải, vận động ≥150 phút/tuần, bỏ thuốc lá.
6) Yếu tố đặc thù ở phụ nữ trẻ
Thai kỳ/hậu sản, thuốc tránh thai chứa estrogen (đặc biệt khi kèm hút thuốc) và migraine có aura đều làm tăng nguy cơ huyết khối–đột quỵ; cần cá thể hóa và cân nhắc biện pháp không estrogen nếu nguy cơ cao.
Dấu hiệu cảnh báo – BE FAST (đi cấp cứu ngay)
• Balance: mất thăng bằng đột ngột.
• Eyes: mờ/mất thị lực một/both mắt, nhìn đôi.
• Face: méo/xệ mặt.
• Arm: yếu/tê một bên tay chân.
• Speech: nói khó, líu lưỡi, nuốt sặc.
• Time: gọi 115 ngay – mỗi phút trôi qua là mất thêm tế bào não.
Chẩn đoán nguyên nhân ở người trẻ: lộ trình khuyến cáo
• Hình ảnh não–mạch: MRI não khuếch tán, MRA/CTA mạch não–cổ; Doppler động mạch cảnh–đốt sống khi nghi bóc tách.
• Tìm nguồn tắc từ tim: điện tim, Holter 24–72h (có thể dài hơn), siêu âm tim (bubble test) khi nghi PFO.
• Xét nghiệm tăng đông/tự miễn có chọn lọc (APS, thiếu protein C/S, antithrombin, homocystein…) theo chỉ định.
• Tầm soát huyết áp, đường máu/HbA1c, lipid, và ngưng thở khi ngủ nếu có triệu chứng.
Phòng ngừa cho người trẻ (theo guideline)
• Kiểm soát huyết áp theo ESH 2023/ACC-AHA; đa số người nguy cơ cao nên hướng tới <130/80 mmHg.
• Cai thuốc lá, hạn chế rượu; vận động ≥150 phút/tuần; chế độ ăn Địa Trung Hải; kiểm soát cân nặng (ACC/AHA 2019).
• Đột quỵ do PFO đã xác định: cân nhắc đóng PFO sau hội chẩn đa chuyên khoa.
• Bóc tách động mạch: điều trị kháng huyết khối và theo dõi theo ESO 2021.
• Phụ nữ: cân nhắc biện pháp tránh thai không estrogen nếu có migraine aura/hút thuốc; theo dõi sát thai kỳ–hậu sản.
Lưu ý y khoa: Bài viết cung cấp thông tin, không thay thế tư vấn y khoa trực tiếp.
Thông Tin Liên Hệ: Phòng Khám Đa Khoa Cộng Đồng Hỷ Hỷ
Địa chỉ: 366 Tân Kỳ Tân Quý, P. Tân Sơn Nhì, TP. Hồ Chí Minh
Điện thoại: 0919.655.814
Email: phongkhamhyhy@gmail.com
Website: https://phongkhamhyhy.com
📌 Hãy đặt lịch khám sớm để được tầm soát và tư vấn nguyên nhân đột quỵ bởi đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm tại Phòng khám Đa Khoa Cộng Đồng Hỷ Hỷ.
